Sinds het ontstaan van de mensheid zijn we aan het kijken en worden we bekeken. En met de groei van het bewustzijn zijn we ook nog eens bezig met hoe we kijken en hoe we bekeken worden. Sinds het besef dat we sociaal met elkaar om moeten gaan kun je zeggen dat er tegelijkertijd een bepaalde kijk-etiquette is ontstaan.
Socioloog Erving Goffman illustreert dit in zijn onderzoek naar menselijk gedrag in publieke ruimtes (Behaviour in Public Places, 1963) met een situatie in een lift. We staan samen in een lift en er ontstaat het ‘where-to-look’ probleem. Door de kleine ruimte vol met mensen is het bijna onmogelijk ergens anders naar te kijken dan naar de mede lift passagiers, en toch proberen we elkaars blikken te ontwijken. Je eigen of andermans voeten, het plafond of de voorbijglijdende getallen van etages lijken de enige andere optie. We zoeken de hele rit schichtig naar een blikveld zonder die van de ander op te vangen. Tegelijkertijd herschikken we onze kleren en staan we onzeker te wiebelen. We weten dat we worden bekeken omdat het haast niet anders kan.
Het verschil met een lift in de jaren 60 en een lift nu is dat de sociale situatie van veel mensen in een kleine ruimte niet is veranderd, maar dat het aantal alternatieve kijk-opties is toegenomen: Er is één apparaat bijgekomen dat de ongemakkelijke liftrit een stuk gemakkelijker maakt. In ieder geval sociaal gezien. Zodra de liftdeuren sluiten richten we onze blik op een klein schermpje wat voor dit soort gelegenheden altijd handig in onze broekzak zit. De smartphone is de redding uit elke ongemakkelijke sociale situatie. De ideale vluchtauto.
De smartphone neemt dus direct een paar problemen weg. We kunnen naar ons scherm kijken en elimineren zo het ‘where-to-look’ dilemma meteen. En aangezien bijna iedereen deze veilige uitweg neemt en allen intensief naar hun schermpje staren wordt de kans dat we zelf bekeken worden ook aanzienlijk minder. In de lift zijn we dus veilig, maar door de overweldigende groei van technologie en nieuwe media is er bijna geen ontkomen meer aan; we worden juist altijd bekeken.
Vroeger konden we de kijk-etiquette op eigenlijk elke sociale situatie toepassen, maar nu moeten we per sociaal medium steeds een nieuwe etiquette bepalen. Facebook, Instagram, Tinder en andere sociale apps vragen allemaal om individuele omgangsvormen.
Wie we zijn wordt tegenwoordig veelal bepaald door hoe we bekeken worden. Doordat er bijna altijd toeschouwers zijn zullen we ons ook anders gaan gedragen. Want hoe gedraag je je in een lift als je weet dat je bekeken wordt? Hoe reageer je als er opeens een camera op je wordt gericht of als iemand een foto maakt voor op Facebook? We schieten in een rol die we zelf creëren. We voeren eigenlijk altijd een performance op van wie we zouden willen zijn. Of waarvan wij denken dat de toeschouwers ons zouden willen zien.
Oprechtheid maakt plaats voor onzekerheid. En we zetten een masker op dat naar ons eigen idee geschikt is voor publicatie. Uiteindelijke zullen we gaan leven in de reality soap van ons eigen leven. En net zoals in elke reality soap zijn de gebeurtenissen gebaseerd op het echte leven maar dan reconstrueert en geregisseerd.
Hoe oprecht blijft ons gedrag als Big Brother, Mark Zuckerburg en de hele wereld mee kijken? Is dat niet nog veel ongemakkelijker dan die paar mensen in de lift?
Zodra we de lift verlaten kunnen we ademhalen en onze eigen gedaante weer aannemen, maar dan stappen we de buitenwereld in waar we juist voortdurend worden geregistreerd. Lights, camera, action!
header image van Connie/conbon33, via Flickr
CC-attribution licence: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
Comments are closed.