geschreven door: Maarten Brinkerink Expert publieksparticipatie en innovatieve toegang
Toen ik voor Open Media Art werd gevraagd om een toelichting op auteursrecht en open licenties te geven – voor mij toch best gesneden koek inmiddels – merkte ik dat ik het toch wat spannender vond dan in andere gevallen. Waarom? Mijn publiek is meestal de erfgoedsector en niet de persoon achter een creatieve uiting, laat staan een verzameling talentvolle jonge kunstenaars.
In de zeven jaar dat ik bij Beeld en Geluid werk is – mede door de positieve ervaringen die we hebben opgedaan met projecten als Open Beelden en Open Cultuur Data – het beleid van het instituut ten aanzien van de exploitatie van haar eigen collecties sterk gekanteld: Van een wens (die grotendeels niet ingevuld werd) om middels cultureel ondernemerschap inkomsten te verwerven via exploitatie van het intellectuele eigendom, verschoof het beleid rond naar de doelstelling om door open te delen een groter bereik en waardevolle vormen van hergebruik van haar eigen collecties mogelijk te maken.
De meerwaarde van het openstellen van haar collecties uit zich voor Beeld en Geluid bijvoorbeeld in de manier waarop duizenden van onze Polygoonjournaals worden hergebruikt om artikelen op Wikipedia te illustreren met historisch archiefmateriaal. Deze artikelen worden bovendien door een miljoenenpubliek bekeken. Ook de innovatieve apps die op onze API zijn aangesloten laten deze meerwaarde zien. Daarnaast zijn we als instituut ook geïnteresseerd in nieuwe vormen van creativiteit en kunst die gebaseerd zijn op ons archief (als grondstof). Open Media Art is een duidelijke uiting van deze interesse.
Er is ook een andere kant: Van de miljoen uren audiovisueel materiaal die Beeld en Geluid beheert, ligt het gros van het intellectuele eigendom bij onze depotgevers (ondermeer de publieke omroepen). Al dit materiaal kunnen wij zonder toestemming niet open delen. Voor dit materiaal fungeren wij als een loket, waarbij vaker dan niet een strikte handhaving van het auteursrecht de regel is (of de aanvrager nu een reclamebureau of een kunstenaar is). Voor het gros van ons Nederlandse audiovisuele erfgoed blijft de meerwaarde van open hergebruik onbenut, ook al heeft Beeld en Geluid een open beleid voor haar eigen collecties.
Wat duidelijk uit de discussie met de kunstenaars van Open Media Art duidelijk werd, is dat zij de mogelijkheid om de open collecties van Beeld en Geluid te hergebruiken als een spannende kans zien om zelf met open licenties te experimenteren. Maar ook dat het auteursrecht in hun artistieke praktijk een tweekoppige draak is: Wat doe je bijvoorbeeld als er vanuit kunstzinnige overwegingen ook materiaal waar Beeld en Geluid zelf geen zeggenschap over heeft in beeld komt (en er dus geen toestemming voor open hergebruik is)? En de gewetensvraag voor de kunstenaars zelf: Wat als materiaal hun uitingen worden hergebruikt door een willekeurige andere creatieveling?
Als ik chargeer, zou je kunnen zeggen dat het auteursrecht voor de kunstenaars zorgt voor een tweestrijd: De wens om zelf zeggenschap te hebben over hun werken (bijvoorbeeld om zich tegen plagiaat, imagoschade of commercialisering van hun werk te wapenen) aan de ene kant, en de wens om vrij van juridische beperkingen te zijn in het produceren van kunstzinnige uitingen aan de andere kant.
De kunstenaars maken in hun artistieke praktijk onderscheid tussen ‘geïnspireerd worden door’ versus ‘het stelen van’ een werk. ‘Bescherming’ van de maker, versus het ‘censureren’ van kunstzinnige uitingen. ‘Commercie’ versus ‘kunst’. ‘Makers’ versus ‘kunstenaars’. Vanuit het perspectief van kunstenaars zijn dit soort (ideologische) tegenstelling begrijpelijk, maar de juridische kaders van het auteursrecht houden hier simpelweg géén rekening mee: Iedereen die een “eigen intellectuele schepping” produceert is – mits voldoende origineel en creatief – een maker volgens de wet en heeft vervolgens dezelfde economische en morele rechten over zijn/haar werk. En voor hergebruik van andermans werk geldt hetzelfde: Wat specifieke uitzonderingen daargelaten (bijvoorbeeld voor educatie of gebruik in de huiselijke kring), heeft iedereen het auteursrecht op dezelfde manier te respecteren. Of je het nu voor de kunst of voor je eigen economisch gewin doet!
Het is mijn persoonlijke hoop dat de kunstenaars van Open Media Art door het werken met open licenties ook in hun toekomstige werk een meer flexibele houding ten opzichte van hun eigen intellectueel eigendom adopteren om de productie, het hergebruik en de verspreiding van hun werken te bevorderen en beter aan te sluiten bij een maatschappij die vol is van digitale reproductie, middelen en creatief potentieel. Zij zijn immers niet alleen de kunstenaars van nu, maar ook de depotgevers van de (open) archieven van de toekomst!
Header beeld still uit “Waar zijn de zilveren guldens?” van Polygoon-Profilti – CC-BY-SA
Comments are closed.