Struinend door het archief kwam ik een video tegen met een complilatie reclame’s uit de jaren 80. Een daarvan was de aanprijzing van de Rank Xerox 3600. Oftewel de eenzame duplicator. In de reclame staat er een gigantische kopieermachine midden op een grasveld bovenop een steile kust. Een meisje loopt enthousiast door het veld naar de machine en drukt op de dikke witte knop. “De Rank Xerox 3600 is zo goed dat hij eenzaam is, de man aan de top zal dit gevoel herkennen”.
Ik zou deze reclame graag delen ter illustratie van dit stukje over kopiëren. Maar helaas, de rechten liggen elders. De video van de kopieermachine mag niet gekopieerd worden.
Ik heb van kinds af aan al een fascinatie voor het kopieerproces. De zwart-wit machines in de bieb of in de Dekamarkt waar ik dan stiekem mijn hand mee kopieerde. En later, toen mijn toenmalige vriend in een copyrette werkte, kwam ik graag langs in de oververhitte zoemende reproductie ruimte. Ik keek gebiologeerd hoe er boeken, bladmuziek, paspoorten, uitnodigingen, scripties en vast ook veel handen werden gekopieerd. Hoe de originelen in meervoud de grote witte machines uitrolden.
Dat een machine iets zo direct kan dupliceren voelt nog steeds als pure magie. Met één druk op de groene knop heb je zo vijftig kopieën van iets waarvan je er eerst nog maar één had.
Maar toen in de Dekamarkt had ik nooit kunnen bedenken dat het reproduceren zo veel vormen aan kon nemen en dat dit proces zo’n belangrijke rol in mijn werk zou krijgen. En dat met deze altijd maar ontwikkelende technologieën ook grote vraagstukken aan de orde komen.
De macht die we kregen om zonder toezicht informatie te kopiëren leidde tot een explosie van informatie verspreiding en een onvoorzienbare deelcultuur, maar daarmee ook een nervositeit en wantrouwen naar de gebruiker toe. Want wat doet men met de kopie en worden we daarmee niet klakkeloos beroofd van ons persoonlijke bezit?
Deze drang naar individuele waardering en het narcistische gevoel van eigendom zoekt steun in de verouderde wetgeving van het copyright. Maar deze wetgeving, ontstaan voor bescherming, zorgt nu ook voor een beperking van de creatieve vrijheid. Want met elke kopie (analoog of digitaal) die we maken en gebruiken voor publicatie lijken we meteen in een onbestemd gebied geslingerd te worden van abstracte en verouderde regelgeving met ethische en juridische gevaren. En deze risico’s kunnen beangstigend en beklemmend zijn voor de kleine creatieven.
De copyright wetten hebben het over auteursrecht, intellectueel eigendom en rechten van de maker. Maar wat betekenen deze begrippen in de hysterie van onze online deelcultuur? Iedereen met Word is tegenwoordig schrijver, en iedereen met een smartphone fotograaf. We zijn door alle aan ons lijf gekluisterde apparaten allemaal makers, 24 uur per dag. We klikken er op los en het materiaal wat hieruit voorkomt is een direct gevolg van de registratiecultuur waar we in leven. Dus is de persoon wel de auteur of eigenlijk het apparaat? En wanneer kan iemand zeggen eigenaar te zijn van een foto die al honderden keren is gemaakt?
Het online zetten is een manier om beeld te delen met de wereld. En als delen het doel is, waarom is het dan zo erg als iemand het op zijn eigen manier weer deelt? Of er geïnspireerd door raakt? Als kind leerden we al alles eerlijk te delen, zelfs als je er van overtuigd was dat dat laatste koekje jouw eigendom was. Is het collectieve belang soms niet belangrijker dan het ego?
Het copyright vraagstuk is een ingewikkelde. Meerdere makers zijn hierdoor terecht beschermd maar ook zijn er veel makers hierdoor beperkt in hun artistieke vrijheid. Het is niet zo zwart-wit als de wetten vaak voorschrijven, en gelukkig komt er langzamerhand een discussie op gang met nieuwe oplossingen en interpretaties. Ondertussen kopiëren ik en mijn eigen kopieermachine er lekker op los en laten we ons niet tegenhouden door de risico’s van het gebruiken van bestaand beeld. Het beeldarchief wat we collectief hebben gecreëerd op internet en daarbuiten is een fantastische bron die ik niet zomaar kan laten gaan.
Comments are closed.